در چند سال اخیر مفهوم اقتصاد دانش بنیان در کشور ما به طور جدی مطرح شده به طوریکه بند ۲ سیاستهای اقتصاد مقاومتی و همچنین یکی از بخشهای اصلی برنامه ششم توسعه کشور نیز در خصوص توسعه دانش بنیان اقتصاد کشور است.همراستایی دو مفهوم دانش و ثروت در اقتصاد دانش بنیان سبب افزایش مزیت رقابتی و ایجاد ارزش افزوده و زمینه ساز تحقق جهش تولید خواهد شد.اساسی‌ترین زیرساخت‌های اقتصاد دانش ‌بنیان وجود سرمایه‌ انسانی، نوآور و دانش متکی به علم روز دنیاست.که شرکتهای دانش بنیان در کشور نیز از همین درجه برخوردار بوده و با توجه به دارا بودن ظرفیت هایی نظیر اقتصاد مبتنی بر دانش بومی و اتکاء به توان علمی و پژوهشی داخلی از ارکان بسترساز توسعه در چارچوب اقتصاد به شمار می روند.در این نوشتارضمن بیان مفهوم اقتصاد دانش بنیان چالشهای شرکتهای دانش بنیان در راستای تحقق جهش تولید مورد بررسی و در پایان نیز جمع‌بندی و توصیه سیاست‌هایی در جهت رفع موانع موجود در مسیر حرکت این شرکتها و تقویت نقش آنها در تحقق جهش تولید ارائه خواهد گردید.یکی از راه های تحقق جهش تولید توجه و حمایت از شرکتهای دانش بنیان است.

 الف: اقتصاد دانش بنیان و جهش تولید

دانش و فناوری امروزه در علم اقتصاد به عنوان مولفه اصلی سیستم اقتصادی به شمار رفته و با به‌کارگیری دانش و استفاده بهینه از منابع، افزایش تولید و تولیدات به صرفه در راستای قدرت ملی کشورها ایجاد می کند.دانش و فناوری در کشور ما میتواند خط بطلان بر وابستگی به درآمدهای نفتی به‌ویژه در شرایط تحریم، بکشد.در واقع راه رهایی از اقتصاد نفتی، گسترش و حمایت از اقتصاد دانش بنیان و مبتنی بر فناوری است.در شرایط کنونی،

انتخاب مسیر توسعه تولید محصولات دانش بنیان اجتناب ناپذیر است و از آنجا که دانش در اقتصاد دانش‌ بنیان ماهیتی استراتژیک برای کشور دارد،

استفاده از سیستم‌های مدیریت دانش محور در سیستم‌های مدیریتی کشور ضرورتی است.که نتیجه آن به طور حتم، ضریب افزایش بهره وری در سازمانها و افزایش رنگ و بوی دانش در  تصمیم‌گیری‌های مدیریتی است.

ب: جهش تولید و شرکتهای دانش‌بنیان

شرکتهای دانش بنیان در واقع با تحول در عرصه علم و دانش و کشف یافته ها و نتایج جدید اقتصادی در رشد و توسعه مناطق مختلف تاثیر زیادی داشته و در شرایط اقتصادی و تحریمی بهترین راه برای آوردن ارزش افزوده به بخش اقتصاد، و نقش کارآمدی در جهش تولید‌ دارند.نتایج مثبت رونق اقتصاد دانش‌بنیان در سال‌های اخیر و تحول در اشتغال، ارزش افزوده، حرکت اقتصاد کشور بدون تکیه به منابع زیرزمینی،خام فروشی و نیز تأمین برخی از مهم‌ترین نیازهای فناورانه و تحریمی اهمیت توجه و حمایت بیشتر از این شرکتها را بیشتر کرده است.توسعه و حمایت از شرکتهای دانش بنیان و فناور به عنوان بازوان توانمند اقتصاد کشور با نیاز سنجیِ داخلی و خارجی زمینه ساز جهش تولید است.برغم وجود تاکید بر ضرورت استفاده هرچه بهتر و بیشتر از توانایی‌های واحدهای فناور و شرکت‌های دانش بنیان در راستای تحقق جهش تولید در کشور،مسائل و مشکلاتی پیش روی آنها برای این کار وجود دارد که نیازمند توجه و اقدام عاجل برای رفع آنها است.

چالش ها

برغم‌ شناسایی و رفع و تعدیل برخی از چالش‌های موجود در فرا روی شرکت‌های دانش‌بنیان طی سالهای گذشته،کماکان چالشهایی مانع تحقق رسالت کامل آنها است که به برخی از آن ها اشاره میگردد:

۱- عدم شناخت کافی در کشور نسبت به برنامه و اهداف شرکتهای دانش بنیان و مغفول ماندن استفاده از ظرفیتهای این شرکتها(حتی در شرایطی که کاهش وابستگیهای اقتصادی کشور به خارج و ضرورت افزایش بهره‌ وری تولید، دغدغه عمومی جامعه و مسئولان است) و ناکافی بودن امتیازات و مشوق ها برای طرح ایده های خاص و تقویت و پرورش این استعدادها

۲- موانع موجود در سر راه پرداخت تسهیلات بانکی و ضمانت‌های لازم برای این تسهیلات که با ماهیت شرکتهای دانش بنیان که به دنبال فناوری‌های جدید هستند در تضاد است.

۳- مشکل این شرکتها در زمینه تامین سرمایه و نقدینگی لازم.

۴- بروکراسی های پیچیده که امکان استفاده از منابع آنها را بسیار سخت می نماید.

۵- واردات بی‌رویه‌ی کالاهای مشابه خارجی با کالاهای تولید شده توسط شرکت‌های دانش بنیان داخلی.

۶- ورود کالاهای قاچاق به کشور و مقرون ‌به ‌صرفه نبودن تولیدات دانش ‌بنیان.

۷- عدم‌ دسترسی به بازارهای جهانی و نبود بازار مناسب داخلی برای محصولات شرکت‌های دانش ‌بنیان،در کنار نبود دانش کافی در علم و تجارت و بازاریابی در بین این شرکتها از جمله چالشهایی است که در برابر رشد و توسعه‌ی شرکتهای دانش ‌بنیان قرار دارد.

راهکارها

۱- فعالتر شدن پارکهای علم و فناوری و مراکز وابسته و تعمیق ارتباط مراکز رشد فناوری با واحدهای تولیدی که بستر ساز نقش آفرینی بهتر این شرکتها و رونق واحدهای تولیدی و صنعتی و رونق تولید و رونق اقتصادی خواهد بود.

۲- تدوام و افزایش پرداخت تسهیلات هدفمند (وام‌های با بهره‌ی پایین یا بدون بهره با زمان تنفس کافی به شرکتهای دانش ‌بنیان) در جهت تامین سرمایه و نقدینگی مورد نیاز این شرکتها.

۳- از آنجا که ارتقای سطح شاخصهای تحقیقاتی در جهت تحقق رشد اقتصادی بالا درکشور، مستلزم تخصیص بودجه کافی و حذف نگاه هزینه‌زا به مقوله پژوهش است،لذا اقدامات اساسی در جهت جبران بخشی از کسری بودجه پژوهش و شرکتهای دانش بنیان امری ضروری بنظر میرسد،چرا که افزایش بودجه پژوهشی در لایحه بودجه ۹۹، نسبت به سال قبل ناچیز بوده( تنها ۲.۱۲صدم درصد)لذا بایستی بین بودجه تخصیصی به حوزه‌ پژوهش و شرکتهای دانش بنیان با شرایط مالی و تورمی همخوانی ایجاد گردد.

۴- ایجاد بسترهای حمایتی از شرکتهای دانش ‌بنیان برای اخذ استانداردهای فنی، مدیریتی و تجاری جهانی و ورود به عرصه‌های بین‌المللی و نمایشگاه‌های بین‌المللی.

۵- آموزش و حمایت از شرکتهای دانش ‌بنیان در تجاری‌سازی و بازاریابی فرهنگ‌سازی عمومی در جهت خرید محصولات دانش ‌بنیان از طریق تشویق و حمایت از صنایع داخلی در مقابل محصولات رقبای خارجی.

۶- افزایش بودجه تحقیق و توسعه درون سازمانی، تقویت برند، ثبت اختراع، تولید درون‌زای دانش فنی و غیره در بخش عمومی و خصوصی در جهت توسعه دانش بنیان اقتصاد.

۷- توجه به عدم همسازی قاچاق کالا با رونق تولید و جهش تولید،لذا استفاده از محصولات داخلی و توجه به دست ساخته‌های جوانان و کارخانه‌های ایرانی از یک طرف و از طرف دیگر جلوگیری از قاچاق امری ضروری تلقی می گردد.

۸- ایجاد و توسعه شهرها و مناطق دانش بنیان با هدف.

۹- جذب استعدادها، و ایجاد پایگاه یکپارچه دانش شهری، سرمایه گذاری‌های دانشی، و نوآوری در تمامی حوزه‌های زندگی شهری و غیره.

۱۰- تصویب قوانین برنامه‌ای و مهم نظیر رفع موانع تولید، بهبود محیط کسب وکار بویژه دانش بنیان ها با همکاری مجلس شورای اسلامی.

۱۱- افزایش همکاری در تحقیقات کاربردی بین صنعت و دانشگاه و اهتمام جدی به تغییر ماهیت دانشگاه ها به دانشگاه کارآفرین.

۱۲- نوآوری مستمر.  اقتصادی موفق است که با تکیه بر دانش، دائما نوآوری کند، نیازها را زودتر از دیگران کشف و بهتر از دیگران به آن پاسخ دهد.

۱۳- مجلس یازدهم‌ نیز در راستای عملیاتی شدن راهبرد اقتصاد مقاومتی و اقتصاد دانش بنیان و جهت شتاب دادن به شکل‌گیری شرکتهای دانش بنیان‌ در کشور،اقدامات مؤثرتری داشته باشد و کمیسیون اقتصادی مجلس نیز بعنوان هدایت گر این امر در جهش تولید،حرکت رو به جلوی زیست‌بوم فناوری و نوآوری در کشور را تسریع کنند.

جمع بندی

توسعه شرکتهای دانش بنیان با هدف حضور نخبگان و تزریق تفکر و ایده های نو به بخشهای اقتصادی کشور،امری ضروری و یکی از الزامات گسترش علم و کاهش وابستگی به خارج است.که بایستی بسترهای لازم جهت ظهور چنین اتفاقات مهمی ایجاد گردد.باور نداشتن و موانع تراشی در مسیر حرکت این شرکتها، عدم پرورش ایده ها، روند رشد و توسعه اقتصاد کشور را دچار اخلال خواهد کرد.برنامه‌ریزی اصولی و سیاست‌گذاری‌های کلان برای تحقق اقتصاد دانش‌بنیان درکشور بسیار مهم است.در این راستا تکیه بیش ‌از حد به شاخص تعداد شرکتها نباید موجب انحراف سیاستها و نادیده گرفتن سایر جنبه‌های اقتصاد دانش‌بنیان گردد.بدون شک افزایش نقش دانش‌بنیان‌ها می‌تواند سهم و نقش مثبتی در افزایش تولیدات و در استقلال اقتصادی کشور با توجه به شرایط تحریم داشته باشد.در این راستا کمک و حمایت در جهت ورود به بازارهای داخلی و خارجی با جهت دهی ایده ها در مسیر تولید و برندسازی تقویت کننده فضای امید برای متصدیان و مدیران شرکتهای دانش بنیان خواهد بود.امید است جوانان رشید، فرهیخته و توانمند ایران اسلامی همانگونه که مقام معظم رهبری با تاکید بر دست یابی به فناوری جهشی عنوان کرده اند:«ما اگر بخواهیم به رشد اقتصادی حقیقی نائل شویم، راهش تکیه به علم است؛ این هم از راه تقویت شرکتهای دانش بنیان، عملی است. » بتوانند با ارایه ایده های خلاقانه فضای کسب وکار کشور را به سمت پویایی و کارآمدی سوق دهند. انشالله

 

نویسنده: دکتر امیرحسین طاهری

عضو هیات علمی دانشگاه خوارزمی

 

منبع: سایت راهبرد ملی